…п алып килдем бит әллә шуны да күрмисеңме? -  дигән Хуҗа.

 

БАЙ БЕЛӘН БӘХӘСЛӘШҮ

Көннәрнең берендә Хуҗа Насретдинга бер бай:

- Хуҗа әфәнде, әйдә бәхәсләшик әле, син мине алдый алырсыңмы икән? -  дигән.

- Әйдә, -  дип килешкән Хуҗа, -  әгәр алдый алсам нәрсә бирерсең соң? -  дигән.

Бай әйткән:

- Йөз чикләвек сатып алам, син мине алдый алсаң, алар сиңа булыр, алдый алмасаң, чикләвекләрнең бәясен син түләрсең, -  дигән. Хуҗа риза булган. Бай чикләвек өчен акча түләгән дә Хуҗа чикләвекләрне үз кесәсенә алып салган

Аннан, байга: "Өйдән акча алып килим әле", -  дигән дә йөгереп өенә кайтып киткән. Бай Хуҗаны көтә дә көтә икән. Бер сәгать көткән, ике сәгать үткән, өч сәгать узган, ә Хуҗа юк та юк. Көтә-кетә кич тә җиткән. Иртәгесен Хуҗа очрагач бай:

- Йә, кайчан алдашабыз инде? -  дип сораган.

Хуҗа:

- Йөз чикләвек өчен ике кат алдашмыйлар, кичә бер тапкыр алдадым бит инде, чикләвекләр минеке, -  диген дә китеп барган.

 

ХУҖА НАСРЕТДИННЫҢ БЕРЕНЧЕ ҮЛЕМЕ

Күршесендәге байга Хуҗа Насретдин шактый бурычлы икән. Менә шул бурычны түләр вакыт җиткән. Хуҗа хатынын акырып алган да:

- Хәзер үк күршегә кереп "Хуҗа үлде", дип әйт. Үлгән чакта: "Күрше минем акча алуым турындагы кәгазьне ертып ыргытсын. Югыйсә теге дөньяда мин аның якасына ябышырмын, дип васыять әйтеп калдырды дип әйт", -  диген.

Хатыны Хуҗа кушканның барысын да үтәгән. Бай янында шундый каты итеп елаган, хәтта бай: "Әллә чынлап та үлгән инде бу?" -  дип, Хуҗаның өенә кергән.

Хуҗа Насретдин, үлгән булып, идән уртасында сузылып ята икән.

Башка күршеләр дә җыелганнар. Бай Хуҗаны селкеткәлоп карый башлагач, тегеләр байга бик каты ачуланганнар. Шуннан соң бай Хуҗаның акча алуы турындагы кәгазьне ертып ташларга мәҗбүр булган.

Хуҗа шул минутта ук сикереп торган да:

- Йа хода, сиңа миннән мең-мең рәхмәтләр булсын. Син мине әҗәлдән дә, бурычтан да коткардың! -  дип бии башлаган.

 

ХУҖА БАЙНЫ КӘКРЕ КАЕНГА ТЕРӘТКӘН

Бервакыт Хуҗа зыяраттагы каен агачына сөялеп тора кон. Хуҗа янына бер бай килеп:

- Йә Хуҗа, мине бер алдап кара әле, -  дигән.

- Алдавын алдар идем дә бит, алдар капчыгым өйдә алган,- дип җавап кайтарган Хуҗа.

- Бар, алдар капчыгыңны алып кил, -  дигән бай.

- Килүен килер идем дә, менә бу каенны терәп торырга кирәк, югыйсә ул ава, -  дигән Хуҗа.

- Бар, алып кил, узем терәп торырмын, -  дигән бай

- Кара аны, аударасы булма, югыйсә аударып мәетләрне куркытырсың, -  дигән Хуҗа. Шуннан сон, Хуҗа өенә киткән дә ятып йоклаган. Бай бер сәгать көткән, ике, өч, дүрт, биш сәгать буена каенны терәп торган. Ахырда түзмәгән, кинә кузгалып киткән һәм куркуыннан аяклары җиргә тияр-тимәс йөгергән. Байтак киткәч, артына борылып караса, ни күз белән күрсен, каен аву түгел, селкенми дә икән. Шунда гын бай үзенең бик нык алданганлыгын аңлаган.

 

АЛТЫН ШИКЕЛЛЕ КАДЕРЛЕ

Патша үзенең бердәнбер кызын кияүгә биргәч, туйга Хуҗа Насретдинны да чакырган булган. Хуҗа бүләккә алы барырга дип бер иске поднос хәзерләп куйган. Туй буласы көнгә өрек-җимеш тә пешеп өлгергән. Хуҗа бакчасыннан иң эре, иң яхшы, иң пешкән өрекләрне җыеп подноска бер кат итеп тезгән дә туйга киткән. Юлда барганда подностап өрекләр тәгәрәшә башлаганнар. Хуҗа аларга:

- Уйнамагыз, шаярмагыз, югыйсә барыгызны да аша бетерермен, -  дип әйтсә дә, өрекләр Хуҗаның сүзе тыңламаганнар, һаман тәгәрәгәннәр. Хуҗа түзмәгән өрекләрне берәм-берәм ашаган. Патша сарае янына җиткәндә бары тик дүрт өрек калган. Хуҗа аларны подносның дүрт почмагына куеп патша янына кергән. Бүләкләрне күргәч патша Хуҗадан:

- Йә Хуҗа, нишләп бүләк өрекләрең дүртәү генә? Үзеңнең өрек бакчаң була торып, күбрәк китерергә кызгандыңмыни? -  дигән.

Хуҗа патшага:

- Әй падишаһым, подносны кызганмаганны, өрекләр кызганаммы соң. Бары тик юлда килгәндә, подноста бик шаяра башладылар, сабырсызландылар. Мин аларны ашадым да менә шушы дүрт сабырлысын гына калдырдым. Сезнең дүртегезгә: үзеңә, җәмәгатеңә, кызың белән киявеңә булсын. Алтын шикелле кадерле, шушы өрекләр шикелле сабыр булыгыз, дип китердем,  -  дигән.

 

УРЫНЛЫ ҖАВАП

Көннәрнең берендә Хуҗа Насретдин, үзенең ишәген; атланып, каядыр бара икән. Моны күргән бай күршесе, Хуҗага һәм аның ишәгенә карап, икесенә берьюлы сорау биргән:

- Сез, ике дус, кайларга таба юнәлдегез? -  дигән.

Хуҗа   байның  тел   төбен   аңлаган.   Ишәгеннән   төшкән аның тезгенен байга тоттырып:

- Кызганычка каршы, мин үзебезнең сәяхәтебезнең максаты турыңда бөтенләй онытканмын икән. Мин хәзер йөгереп кенә өйгә кайтып, ул турыда хатынымнан сорап килим әле, ә сез биредә сөйләшә торыгыз. Сезнең икегезгә дә күңелле булыр. Серегез килешер, чөнки сез икегез дә бер нәселдән ич. Юкса минем ишәгем: "Туйганчы бер сөйләшерлек җан иясе булган дусны очратсаң иде", -  дип йөри иде, -  дигән.

 

КЕМ БӨЕГРӘК?

Бервакытны Хуҗа Насретдиннан:

- Әйт әле, Хуҗа, патшамы, әллә крестьянмы, кайсы бөегрәк? -  дип сораганнар.

- Юләр сорау, -  дигән Хуҗа, -  билгеле, крестьян. Әгәр крестьян иген икмәсә, барлык патшалар да ачтан үлеп бетәрләр иде, -  дигән.

 

ХУҖАНЫҢ "АКЫЛЛЫ" КУЯННАРЫ

Беркөнне Хуҗа акчасы беткәч үзенең таныш аучысына барып ике тере куян сорап алып кайткан да хатынына:  

- Мин бу куяннарның берсен байга алып барам, ә син сарык шулпасы һәм пәрәмәч пешер. Без бай белән бергә кайтырбыз. Бай синнән: "Минем кунакка килгәнемне каян белдең?" -  дип сораса, куян әйтте, диярсең дә менә бу мин калдырган куянны күрсәтерсең, -  дигән.

Бай янына баргач, Хуҗа сүз башлаган:

- Безгә барабызмы әллә, бай? Минем хатын безгә аш хәзерләп куяр.

- Хатының безнең киләсен ничек белер икән? -  дигән бай. Ә Хуҗа:

- Менә шушы капчык эчендәге куян, күз ачып йомганчы өйгә кайтып, безнең кайтасын һәм нәрсә пешерергә кирәклеген хатыныма әйтер, -  дигән.

Бай аптыраган, ышанасы килмәгән. Хуҗа гаҗәпләнеп:

- Син шушы көнгә кадәр минем куян турында белми идеңмени? Аның акылы безнең мулланың акылы кадәр. Менә хәзер әйт, син нәрсә ашар идең? -  дигән.

Бай:

- Пәрәмәч ашар идем, -  дигән.

Хуҗа:

- Ә мин сарык шулпасы ашарга телим, - дигән дә капчыктан куянны чыгарып, аның, колагына:

- Хәзер кайт та хатынга әйт, ул без кайтуга пәрәмәч һәм сарык итеннән шулпа пешереп куйсын, - дигән дә куянны ишектән чыгарып җибәргән.

- Ышанмыйм мин, урманга качар ул куяның, - дигән бай.

- Ышанмасаң, менә күрерсең, -  дигән Хуҗа һәм байны өенә алып киткән.

Болар килеп керү белән, бай өстәлдәге пәрәмәч һәм сарык шулпасын күреп аптыраган. Сәке астында тыныч кына утырган куян аны бигрәк тә гаҗәпкә калдырган.

- Йә Хуҗа, синең куяның чыннан да могҗизалы икән, сат миңа аны, -  дигән. Хуҗа:

- Ай,  мондый куянны сатарга ярыймы соң?! -  дигән

- Әгәр мин синең куяныңа йөз  сум бирсәм?  -  дигән бай.

- Юк, юк! - дигән Хуҗа.

- Ике йөзне бирсәм?

- Әйттем бит, куянымны сатмыйм дип, юкка сорыйсың. Байның аның саен куянны аласы килгән.

- Биш йөз сум бирәм, зинһар сат инде, -  диген бай.

Ә Хуҗа һаман үз сүзендә торган. Бай, җиде йөз, сигез йөз  сум биреп  караса да,  Хуҗа  риза  булмаган.  Ахырында бай мең сум бирергә булган. Шуннан Хуҗа:

- Ярый,   дуслыгыбыз   хакына   сатсам   сатыйм   инде,   -  дигән. Бай мең сум акчаны санап биргән дө:

- Йә,   хәзер   инде куян  безгә  барып,   минем  хатынга әйтсен. Сезгә нәрсә пешерсен -  әйтегез,  -  дигән.

Хуҗа да нәрсә ашарга теләгәнен белдергән. Шуннан  бай   куянның  колагына  нидер  пышылдаган да чыгарып җибәргән.

Бай  белән  Хуҗа  байның  өенә  киткәннәр.   Бай  ишекне ачу белән:

- Йә  хатын, без  теләгән ашлар  пешерелдеме?  -  дип сораган.

- Мин аны каян белим, белгән булсам, пешереп куйган булыр идем,  -  дигән бай хатыны.

- Мин җибәргән куян сиңа килеп әйтмәдемени? -  дигән бай.

Хатын бернинди дә куянның килмәгәнлеген әйткәч, бай төрле сүзләр белән орышып, Хуҗадан акчасын кире сорый башлаган.

Хуҗа:

- Син соң куянның колагына нәрсә әйттең? -  дип сораган.

- Без килгәнче хатыным пилмән белән пылау пешереп куйсын дип әйтергә куштым.

- Башка бер суз дә әйтмәдеңме?

-  Юк, башка бернәрсә дә әйтмәдем,  -  дигән бай.

Шуннан, Хуҗа көлеп:

- Их син, юләр, юләр! Соң, адресыңны әйтмәгәч, ул синең өеңне каян белсен, менә хәзер тот инде куянның койрыгын, -  дигән.

 

БАЙ ӨЕ ЯНЫНДА

Хуҗа Насретдин чит шәһәргә баргач, андагы бик зур йортларны күреп, исе киткән. Ул бер йорт янына барып баскан да, аның матурлыгына хәйран калып, баскан урыныннан китә алмыйча бик озак карап торган.

Шулвакыт капкадай йортның хуҗасы килеп чыккан. Ул юан, зур корсаклы бер кеше икән. Бай үзенең йорты янында аптырап торган Хуҗадан:

- Сиңа нәрсә кирәк? -  дип сорагач, Хуҗа:

- Менә бу йортны карап торам әле. Бигрәк зур икән. Әйт әле, зинһар, бу өйдә нәрсәләр бар? -  дин сораган.

- Бу -  тегермән, -  дигән юан кеше, Хуҗаны мыскыл итмәкче булып. Хуҗа аның бу көлүен аңлап алган да:

- Үзем дә шулай дип уйлаган идем. Болай булгач, бу тегермәндәге ишәкләр дә шулай ук тупаслардыр инде, -  дигән.

 

ХУҖАНЫҢ ЭШЛӘРЕ ҖАЙЛАНА

Беркөнне Хуҗа тәрәзәдән карап торганда бурыч сорап килүче сәүдәгәрне күргән. Тиз генә хатынын чакырып:

- Хатын, сәүдәгәрне ничек тә кире җибәрергә тырыш, берәр сүз тап инде шунда, -  дигән.

Сәүдәгәр ишек шакыган. Хатын:

- Кем бар анда? -  дип сораган.

Сәүдәгәр ачуланып:

- Танымаганга салышмагыз, бу ишек төбенә йөз тапкыр киләмдер инде, ә акчаны һаман алып булмый. Чакыр Хуҗаны,  -  дип кычкырган.

Хуҗаның хатыны болай дигән:

- Син  хаклы,  сәүдәгәр әфәнде.  Ләкин  Хуҗа  өйдә  юк бит. Аңа әйтә торган сүзне миңа әйт. Ул сиңа булган бурычны бүген үк туләмәкче иде дә акча туплап өлгермәде шул. Хәзер акча җыя башладык инде. Капка төбенә тимерчыбыклар куймакчы булабыз. Көтү шул җирдән үткән вакытта без куйган тимерчыбыкларга кагылган сарыкларның йоннары сыдырылып калыр. Ул йонны мин эрләрмен, ә Хуҗа аны сатар да сиңа булган бурычын түләр.

Сәүдәгәр бурычын алудан өмет өзгән һәм ирексездән көлеп җибәргән. Сәүдәгәрнең көлгәнен ишеткәч, Хуҗа килеп чыккан да елмаеп:

-  Күрәсеңме, дус кеше, Хуҗаның эшләре җайлана бит, -  дигән.

 

ХУҖА БАЙНЫ НИЧЕК ҖЫЛЫТКАН?

Бер бай яхшы атка атланып барганда Хуҗаны очратып аннан:

-  Йә Хуҗа, мин шушындый яхшы итеп киенүемә карамастан, гел туңам. Ә менә синең киемнәрең тишек-тошык, шуңа карамастан син туңмыйсың, моның сәбәбе нәрсәдә икән? -  дип сораган.

Хуҗа байга болай дип җавап кайтарган: -  Бөтен хикмәт әнә шул тишек-тошыкларда да инде. Минем киемем аша кергән салкын әнә шул тишекләрдән чыгып китә. Синең киемеңдә тишек-тошык булмагач, кергән салкын, чыгарга тишек таба алмыйча, торып кала да сине туңдырып йертә.

Шул җаваптан соң ахмак бай үз киемен Хуҗаның алама киемнәренә алмаштырган, ди.

 

ДӨЯ МУНЧА КЕРӘ

Хуҗа мунчага килгәч, мунчачы аны кертмәгән. "Монда  хәзер әмир белән  иң зур  казый  килә,  мунчада зурлар юынган  чакта,  бәләкәйләргә керергә рөхсәт юк!" -  дигән.

Хуҗа каршы килмәгән. Ләкин шунда ук базарга барып бер зур дөя алган да аны бик матур итеп бизәп, мунчага алып киткән

Хуҗа дөясен үзе артыннан җитәкләп мунча ишегеннән кертә башлагач, мунчачы моңа шаккатып:

- Бу нинди хикмәт тагы? -  дигән.

- Берни дә түгел, минем дөям иң зур казый белән әмиргә караганда да зуррак, шулай ук матур итеп киендерелгән, ә чалмасы хәтта озынрак та! Юынырга дип монда хәтле килгәч, аны мунчага кертмәскә синең ни хакың бар? -  дигән Хуҗа.

 

ТӨШ ЮРАУ

Әмир    төшендә    үзенең    теше    төшкәнен    күргәч    төш юраучыны чакырткан. Төш юраучы әмирнең төшен юрап:

- Дөресен әйтмичә булдыра алмыйм. Сезнең балаларыгыз һәм барлык туганнарыгыз сездән алда үлеп бетәчәк, -  дигән.

Төшне мондый күңелсез итеп юраганы өчен әмир төш юраучыны асарга кушкан. Аны асканнан соң әмир, Хуҗа белән очрашып, аңа:

- Хуҗа әфәнде, син минем гаҗәп бер төшемнең мәгънәсен аңлатып бирмәссеңме? -  дигән. Хуҗа аны тыңлап, бераз уйланганнан соң:

- Төшегез яхшы! Төшегезгә караганда, сез бу дөньяда үзегезнең балаларыгыз һәм барлык туганнарыгыздан күбрәк яшәячәксез. Тик сез үтерткән гаепсез төш юраучының рухы сезгә гомер буена тынгылык бирмәячәк, -  дигән.

 

"БЕР СУМЫҢНЫ КИРЕ КАЙТАРЫП БИРӘМ"

Бер бай Хуҗага биш сум акча биргән һәм әйткән:

- Биш вакыт намаз укыган вакытта миңа хәерле сәүдә теләп дога кыл, -  дигән.

Хуҗа биш сумның бер сумын байның үзенә кире кайтарып биргән дә:

- Төннәр кыска хәзер, алла үзе ярлыкасын, минем намазның рәте чамалы. Иртәнге намазга тора алмыйм мин. Шуңа күрә синнән дүрт вакыт намаз өчен дүрт сумыңны алам, бер сумыңны үзеңә кайтарып бирем, -  дигән.

 

ХУҖА БЕЛӘН КАЗЫЙ

Бер бай туй үткәргән. Ул казыйны туйга чакырырга дип Хуҗаны җибәргән. Хуҗа, гадәте буенча, казыйның өенә һич тартынмыйча барып кергәч, казый кызып китеп Хуҗага:

- Мине туйга чакырырга синең кебек ишәкне җибәрмәсә, байның башка юньлерәк кешесе юк идемени? -  дигән.

Хуҗа казыйга:

- Әфәндем! Бай үзенең барлык хезмәтчеләрен кешеләр чакырырга җибәрде, ә миңа сине чакырырга кушты, -  дигән.

 

КӨЗГЕГӘ КАРА

Бер суфый Хуҗадан көлмәкче булып:

- Сезне һәрвакыт шайтан белән очраша, диләр. Кайда була сон, ул шайтан? -  дигән.

- Шайтан күрәсең килсә,  суфый әфәнде,  көзгегә кара, - дигән Хуҗа.

 

ИШЕКТӘ -  ИШӘК

Беркөнне  Хуҗага  мулла  килгән.   Хуҗаны  өендә  очрата алмагач, аның өй ишегенә "ишәк", дип язып киткән. Икенче көнне Хуҗа мулланы урамда очратып:

- Кичә мине эзләп өемә килгәнсең икән,  -  дигән.

- Кем әйтте?

- Ишеккә исемеңне язып киткәнсең бит, шуннан белдем, - дигән Хуҗа.

 

ХУҖА ТӨШ ЮРЫЙ

Акылга җиңел бер күршесе, Хуҗаны кызык итәргә теләп, төн уртасында аның ишеген кагып йокысыннан уяткан. Хуҗа, үиспең татлы йокысыннан уянып, ишеген ачса, күршесе аңа төшен сөйли башлаган:

- Йә Хуҗа! Бүген төшемдә бер тычкан авызыма кереп китте. Бу ни булыр икән? -  дип сораган.

- Ни булсын, ди, сиңа бер тере песи йотарга туры килер, -  дигән Хуҗа.

 

ИШӘК КАЗЫЙ БУЛГАН

Хуҗа Насретдин беркөнне ишәген югалткан да урамда очраган кешеләрдән: "Минем ишәгемне күрмәдегезме?" -  дип сорап йөри икән. Бер кеше әйткән: "Әй, әфәнде, мин күрдем. Синең ишәгең фәлән мәхәлләдә казый булган", -  дигән. Хуҗа:

- Юк, минем ишәгем казый булмас, чөнки ул казыйлардан акыллырак, -  дигән.

 

ХУҖА, КАЗЫЙ ҺӘМ СӘҮДӘГӘР

Бервакыт Хуҗа казый белән сәүдәгәрне очраткан. Казый сораган: "Йә Хуҗа, "кем күп сөйли, шул ялгыша", -  диләр. Коръән укыганда синең ялгышканың булмадымы?" -  Хуҗа бер дә уйлап тормыйча: "Бар. Коръәннең аять китергәндә: "Ике казый ут эчендә" диясе урынга, "казый ут эчендә", дип җибәргәнмен. Икенче бер тапкыр тагын да ныграк ялгышканмын. "Чын ялганчылар тамугтадыр" диясе урынга мин: "Чын ялганчылар сәүдәгәрләрдер" дип әйткәнмен. Шулай итеп, Хуҗа аларның икесен дә оялткан.

- Әйе, -  дигән казый, -  сиңа җавап табып булмый. Син, теләсәң -  акыл иясе, яисә -  үгездән дә аңгыра була аласың.

Казыйның    бу    сүзләреннән    соң    Хуҗа    казый    белән сәүдәгәрнең уртасына килеп баскан да болай дигән: "Юк, син арттырып җибәрәсең, казый әфәнде. Мин синең кебек яла ягучы түгел". Аннары Хуҗа, башы белән сәүдәгәргә таба ымлап: "Моның кебек үк үгез дә түгел, мин менә икегезнең уртасындагы бер бәндәмен", -  дигән.

 

ДӨРЕС ЭШЛӘГӘНСЕҢ

Хуҗага үлгән кешеләрне юып көн күрергә дә туры килгән. Ләкин шәһәр башлыгы аңа һич тә тынычлык бирмәгән, гел бәйләнеп торган. Бервакыт шәһәр башлыгы, Хуҗаны урамда очратып, түбәндәге сорауларны яударган: "Намаз укыйсыңмы? Ураза тотасыңмы? Йә әйт әле, мөселманлыгыңны нәрсә белән исбат итә аласың? Муллаларга сәдака бирәсеңме? Ни өчен моңа кадәр хаҗга бармадың?"

Хуҗа бу сорауларга җавап биреп тә өлгермәгән, шәһәр башлыгы: "Мәет юганда нинди дога укыйсың?" -  дип, тагын бер сорау биргән. Хуҗа аңа: "Мәетнең колагына акрын гына: үлеп дәрес эшләгәнсең син. Югыйсә шәһәр башлыгы тузга язмаган сораулар биреп, синең дә миеңне черетеп бетергән булыр иде, дип әйтәм",  -  дигән.

 

ФАТИХА

Хуҗа Насретдин байга ялланып эшләгән. Кыш җитеп хуҗалыкта эшләр беткәч, исәп-хисапны өзәр өчен Хуҗаны чакыртып алган да:

- Йә Хуҗа, -  дигән, -  тияреңне ал да үз көнеңне үзең күр. Менә сиңа фәлән пот икмәк, фәлән тәңкә акча һәм шулар белән сиңа үземнең фатихамны бирәм.

Байның сүзләрен үзенчә аңлаган Хуҗа:

- Юк инде, кияүгә барып кайткан Фатихаң үзеңә булсын, -  дигән.

Фатиха  -  а)  яхшы теләк, хуплау;  б)  хатын - кыз исеме.

 

КЫЙНАП ХӘЛВӘ АШАТАЛАР

Беркөнне   Хуҗа,    бер   шәһәргә   барып,    хәлвә   сатучы кешенең кибетенә кергән дә хәлвә ашый башлаган.

Кибетче:

- Әй, адәм, син нигә сорамыйча кеше хәлвәсен ашыйсың? -  дип, Хуҗаны кыйный башлаган.

Хуҗа аңа-моңа игътибар итмичә һаман ашый биргән һәм хәлвәне ашап туйгач:

- Ай-һай, шәһәрегез бик яхшы икән, монда хәлвәне кыйный-кыйный ашаталар икән, -  дип кибеттән чыгып киткән.

 

ХУҖА МАГАЗИНДА

Хуңа ювелир магазины янына килеп, витринага куйган кыйммәтле товарларга карап тора икән. Сатучы аны шаяртмакчы булып:

- Йә, нәрсә карап торасың, Хуҗа? -  дип сорагач, Хуҗа аңа:

- Менә бу кыйммәтле товарларны карыйм, минемчә, бу ювелир магазины, ахры, -  дигән.

- Юк, син начар күрәсең,  Хуҗа, бу  ювелир магазины түгел, ә ит кибете,  монда ишәк башлары сатыла,  -     ди сатучы, көлеп.

Хуҗа уйлап тормыйча:

- Син бик яхшы сатучы икәнсең,  -  дин куйган.

- Ә син аны каян белдең? -  дигәч,  Хуҗа, сатучының башына төртеп күрсәтеп:

- Инде аңлашыла, күреп торам: шушындый зур кибеттә бары тик бер генә ишәк башы калган икән. Бүтәннәре сатылып беткән ахры, -  дигән.

 

ХУҖА АКЧА БИРЕП ТОРУЧЫНЫ ОЯЛТКАН

Насретдинның бер сәүдәгәргә илле өч сум бурычы булган. Бик күп вакыт үтеп китсә дә, ул бурычын һаман түли алмый икән.

Менә беркөнне Хуҗа үзенең дус-ишләре белән базарда йөргәндә, теге сәүдәгәр, Хуҗа каршысына килеп, алачагын сорый башлаган. Насретдин исә аны һаман күрмәмешкә салыша икән.

Сәүдәгәр бик каты гарьләнеп:

- Бурычыгызны хәзер үк түләмәсәгез, мин кешеләр бар дип тормам, җәнҗал күтәрермен, -  дигән.

Хуҗа аңа таба борылган да:

- Их син, юләр, нигә шулхәтле кызасың? Мин сиңа күпме бурычлы әле? -  дигән.

- Илле өч сум, -  дигән сәүдәгәр.

- Бик шәп. Егерме биш сумын иртәгә үк килеп алырсың, бөрсекөнгә тагын егерме бишен алып китәрсең. Ничә сум кала?

- Өч сум.

- Менә күрәсеңме, өч сум өчен кешеләр алдында җәнҗал куптарырга аз гына да оят түгелме сиңа? -  дигән Хуҗа һәм китеп тә барган.

 

ХУҖАНЫҢ БЕР ЯРЛЫНЫ БӘЛАДӘН КОТКАРУЫ

Бер ярлы кеше ашханә ишегеннән бик тәмле аш исе килүен сизгән. Ишеккә якынрак килеп, шул тәмле исне исни-исни, кесәсендәге икмәк катысын ашарга тотынган.

Ашханә хуҗасы чыккан да, тәмле аш исен иснәгән өчен, ярлыга акча түләргә кушкан.

- Нәрсә эчен түләргә? -  дип гаҗәпләнгән ярлы.

- Ничек, нәрсә өчен? Син әллә тәмле исне бушлай гына иснәмәкче буласыңмы? -  дигән бай.

Ярлы, түләүдән баш тарткач, ашханә хуҗасы аны якасыннан тотып судьяга алып бара башлаган.

Нәкъ шул чак Хуҗа Насретдин узып бара икән. Ул аларның яннарына килгән дә бәхәсләшүләренең сәбәбен сораган.

-  Менә бу әшәке нәрсә минем ашханәмнән чыккан тәмле ис белән туенды, шуңа акча түләми,  -  дигән бай. 

- Тынычланыгыз, хәзер мин сезнең бәхәсегезне хәл кылам. Бу кешедән син күпме сорыйсың? -  дигән Хуҗа байга.

- Ике сум, -  дигән бай.

- Китер бирегәрәк колагыңны, -  дигән Хуҗа.

Кесәсеннән   ике   сумлык   көмеш   алып,   ашханә   тотучы

байның  колак   төбенә  китереп  чылтыраткан  да  акчаларын кире кесәсенә салын куйган.

- Шуның белән сезнең эш бетте, тигезләнде. Аш исен сатучы байга акча чылтыраган тавыш та җитеп торыр, -  дигән Хуҗа.

 

ХУҖАНЫҢ УЛЫНА ВАСЫЯТЕ

Хуҗа, улына васыять итеп:

- Мин үлгәч, мине иске кәфенгә чорнап, иске кабергә күмегез, -  дигән.

Улы аптырап:

- Ни өчен иске кабергә? -  дигәч, Хуҗа:

- Иске кәфен белән иске кабергә күмгәч, фәрештәләр, бу кеше күптән үлгән икән инде дип, төрле сорау белән мине борчымаслар,  -  дип җавап биргән.

 

ХУҖА НАСРЕТДИННЫҢ ВАСЫЯТЕ

Бервакыт    Хуҗа    бик    каты    авырып    киткән.    Үзенең күршеләрен һәм дусларын чакырып:

- Менә нәрсә,  дусларым,  мин  үлгәч,  мине гадәттәгечә күммичә, йөзтүбән күмегез,  -  дигән.

Дуслары гаҗәпләнеп:

- Ни өчен алай? -  дип сораганнар.

- Коръән әйтүенчә, ахырзаман җиткәч, җирнең асты өскә килер. Шулвакыт барлык ахмакларның йөзләре түбән булыр, аякларын югары күтәреп ятарлар, бары тик мин генә кеше кебек әйбәт итеп ятармын, -  дигән.

 

АЛЛА ӨЕ

Хуҗа, эштән арып кайтып, ял итеп ята икән. Шулвакыт ишек шакыганнар. "Кем бар?" дип, Хуҗа берничә тапкыр кычкырса да, җавап бирүче булмаган. Шуннан Хуҗа үзе торып ишекне ачса, анда яшел чапан, чалма кигән бер адәм тора икән.

- Нәрсә кирәк сиңа? -  дигән Хуҗа.

- Мин алла кунагы, мин бүген синдә кунарга телим, - дигән чалмалы.

Хуҗа аны ияртеп мәчет янына алып барган.

- Менә алланың өе! Әгәр дә син алла кунагы икәнсең, шушында кунарга тиешсең, -  дигән.

 

ТЕЛӘСӘҢ КАЯН БАР

Беркөнне Хуҗадан:

- Җеназа алып барганда, табутның алдыннан барыргамы, әллә артыннанмы? -  дип сораганнар.

- Теләсәң каян барырга ярый, тик табутның эчендә генә бармаска кирәк, -  дигән Хуҗа.

 

ХУҖА ҺӘМ "КҮРӘЗӘЧЕ"

Хуҗа Насретдин, утыны беткәч, балта алып урманга утынга киткән. Урманда бер агачка менеп, үзе утырган ботакны чаба башлаган. Моны бер узып баручы күреп:

- Әй, Хуҗа абзый, ник алай чабасың, егылып төшәсең бит! -  дип кычкырган.

Хуҗа аңа:

- Нишләп егылыйм, мин нык утырам ич! -  дип, эшен дәвам иткән.

Теге кеше үз юлына китеп барган. Озак та үтмәгән, Хуҗа агач башыннан егылып төшкән дә: "Егылуымны белде, үләсемне дә белмиме икән?" Дип, ишәгенә атланып, теге кеше артыннан чапкан. Барып җиткәч:

- Син минем егыласымны кайдан белдең? -  дигән. Теге кеше:

- Мин күрәзәче бит, -  дигән.

Хуҗа аңардан:

- Минем кайчан үләсемне беләсеңме? -  дип сораган.

Теге кеше:

- Ишәгең өч тапкыр пошкыргач үләрсең, -  дип җавап биргән. Шуннан соң Хуҗа ышаныр-ышанмас кына кире урманга барып ишәгенә күп итеп утын теягән дә, утын өстенә менеп утырып, кайтып киткән. Кайтканда, йөк авыр булганлыктан, ишәк бер тапкыр пошкырып җибәргән.

Хуҗа үз-үзенә: "Уф,башым әйләнеп китте, үлемем якынлаша икән", - дип сөйләнә башлаган.

Тау менгән чакта ишәк тагын тапкыр бер пошкырган. Хуҗа: "Минем ярты үлемем шушында икөн", -  дип уйлап куйган. Күпергә килеп керүгә ишәк өченче тапкыр пошкыр-ган. Хуҗа үз-үзенә: "Минем үлүем шушыдыр инде", -  дип сөйләнә-сөйләнә күпер астына тәгәрәп киткән. Нәкъ шул вакытта авылның бер бае алма төяп базардан кайтып киле икән. Байның аты, күпер астындагы Хуҗадан өркеп, алма төягән йөкне аударган да чапкан. Алмалар Хуҗа өстенә тәгәрәгәннәр.

Хуҗа, алмаларны күреп, үз-үзенә: "Әһә, оҗмах дигәннәре шушы була икән инде", -  дип сайлап-сайлап алма ашый башлаган. Озак та үтмәгән, бай белән хезмәтче күпер астына коелган алмаларны җыярга төшсәләр, Хуҗаның алма ашап торганын күргәннәр дә: "Безнең атны син өркеткәнсең икән!" -  дип, Хуҗаны кыйный башлаганнар.

Хуҗа:

-  Оҗмах нигъмәтләре татлы икән. Ә гүр газаплары ачы икән,  -  дип, тиз генә качып киткән.

 

ХУҖА ҺӘМ ПАРАШЮТЧЫ КЫЗ

Хуҗа Насретдинның хатыны үлгән икән. Шуннан ул беркөнне кырга чыккан да алладан үзенә яшь хатын сорап дога кылган. Шул вакыт күктән аэроплан очып киткән һәм аэропланнан аерылып парашютта бер кеше төшә башлаган. Ул дога кылып торучы Хуҗаның алдына ук килеп төшкән. Хуҗа яхшылап караса -  парашютта төшүче зифа буйлы, кара күзле, алсу йөзле бер кыз.

- Минем догам кабул булган икән, -  дип, Хуҗа Насретдин кыз янына йөгереп барган да кулыннан тотып:

- Әйдә, җаным, өйгә кайтыйк, син минем хатыным булдың инде, -  дип өстери башлаган. Кыз аптыраган:

- Мин аэропланнан парашютта төштем бит! -  дигән.

Хуҗа:

- Теләсә нәрсәдә төшерсә дә ходайның иркендә. Анысында минем эшем юк. Мин алладан яшь хатын сорадым, догам кабул булды, син минем хатыным буласың инде, - дигән.

 

МӘЧЕТ ИШЕГЕ

Мәхәллә мулласы Хуҗаны мәчеткә ястү намазы укырга алып киткән. Караклар, моны күреп, Хуҗаның өй ишеген алып качканнар. Хуҗа мәчеттән кайтса, ишеге юк. Моңа бик ачуы килеп, төнлә мәчеткә барган да, мәчет ишеген алып кайтып үзенең өй ишеге урынына куйган. Мулла иртәнге намазга килсә, ни күзе белән күрсен -  мәчетнең ишеге юк. Ишекне эзләп йери торгач, аны Хуҗаның ей ишеге урынында табып, Хуҗаны чакырып алган да:

- Мәчетнең ишеген нигә алып кайттың? -  дип сораган.

Хуҗа муллага:

- Мәчеткә барырга һич аягым тартмаган иде, минем ризалыгымнан башка алып бардыгыз. Мәчеткә барып намаз укуым аркасында, ишегем югалды. Әгәр дә мәчетегез ишегемне табып бирсә, мин дә аның ишеген кайтарып бирермен, -  дигән.

 

ҮЗ ӨСТЕМӘ АЛАМ

Җәйнең матур бер көнендә Хуҗа, дуслары белән, сәйранга күңел ачарга чыккан. Алар ашаганнар, эчкәннәр. Кыскасы, яхшы ук сыйланганнар. Ләкин кайтасылары килмәгән, мәҗлесне дәвам иттерергә булганнар. Берсе әйткән:

- Мин кибеттән казылык белән хәмер алып киләм.

Икенче берсе:

- Ә мин салат, әпилсин һәм хәмер дә алырмын, - дигән.

Шулай итеп, барысы да берәр нәрсә алып килергә булганнар. Хуҗа эндәшмәгәч, аннан сораганнар:

- Йә Хуҗа, сиңа да берәр нәрсә алырга кирәк булыр бит.

Хуҗа:

- Мин сезнең барыгызның да бүген кылган гөнаһларыгыз өчен алла каршында җавап бирүне үз өстемә алам, -  дигән.

 

ЙӘ ЯВАР, ЙӘ ЯУМАС

Кич белән Хуҗа хатынына:

- Әгәр дә иртәгә яңгыр яуса, урманга утынга барам, яңгыр яумаса,  кырга җир сөрергә барам,  -  дигән.

- Андый вакытта "алла боерса" дип сөйләргә кирәк, -  дигән хатыны.

- Алла боерса да, боермаса да, иртәгә ике эшнең берсен эшли алам инде. һәрхәлдә, икенең берсе булыр: яңгыр йә явар, йә яумас, -  дигән Хуҗа.

 

ТЕГЕ ДӨНЬЯДА ДА ТАЛЫЙЛАР ИКӘН

Хуҗаның теге дөньяда ниләр барлыгын беләсе килгән. Шул максат белән ул,  каберлеккә барып, бер иске каберне тазартып, күршедәге кабер ташын алып баш очына утырткан да кабер эченә кереп яткан.

Төнлә каберлеккә кәфен салдырып йөрүче ике карак килгән. Ташны алып, кабер эченә кергәннәр.

Хуҗа, бу каракларны Мөнкир белән Нәкир сорау алырга килделәр дип белеп, аларның сорауларына җавап бирерп әзерләнеп яткан.

Ләкин караклар, Хуҗадан берни турында да сорамыйча. аның чалмасын, чапанын, күлмәген, ыштанын һәм читек белән кәвешен салдыра башлаганнар. Каракларның берсе икенчесенә: "Башка үлекләрдән дүртәр аршин кәфенлек кеш салдырып ала идек, ә монда безгә әзер кием эләкте!" -дигән, Шулвакыт Хуҗа, эшнең нидә икәнен сизеп, сикереп торган да каракларга ташланган һәм үз әйберләрен бирмәске тырышкан.

Ләкин караклар, Хуҗаны һуштан язганчы кыйнап, кабергә сузып салганнар да киемнәрен алып киткәннәр.

Хуҗа аңына килгәч, үзен яңадан деньяга килгән кеше кебек сизеп, ялангач көе өенә кайтып киткән.

Хуҗаның хатыны ирен шушы килеш күреп курыккан да; "Сиңа ни булды?" -  дип сораган. Хуҗа исе китмичә генә:

- Берни дә булмады, мин теге дөньядан кайттым, -  дигән. Хатыны:

- Теге дөньяда ни күрдең соң? -  дип сораган.

- Мин, кабергә кереп, фәрештәләрнең соравына җавап бирергә әзерләнеп ятканда алар килеп мине кыйнадылар да чишендереп барлык киемнәремне алып киттеләр, менә шуның белән бетте. Димәк, теге дөньяда да талыйлар икән, шуны белдем, -  дигән.

 

МИН ДӘ АТЛЫ БУЛЫРМЫН

Хуҗа Насретдин урамнан үтеп барганда бер дага тапкан. Ул, даганы кулына алып:

- Менә, шәп булды әле, хәзер миңа тагын өч дага белән ат кына табасы калды, аннан мин дә атка атланып йөрермен, -  дигән.

 

БЕР ДӘ ЯЛГЫШЫРГА ЯРАМЫЙ

Бер крестьянны, бурычын түләмәгән өчен, тимерче судка биргән. Бу вакыт казый янында киңәшче булып Хуҗа эшли  икән. Тимерче казыйга ришвәт итеп бер балта, ә крестьян - бер капчык мамык биргән. Казый эшне крестьян файдасына хокесм иткәч, тимерче Хуҗага:

- Бу ни бу, казый минем файдага хекем итмәкче- иде бит, -  дигән.

Хуҗа аңа:

- Мамык синең балтаңны үтмәс иткән, шуңа күрә син биргән балта чапмый, -  дип җавап биргән.

Тимерче суд хөкемен бер көнгә гамәлгә ашырмый торуны үтенгән һәм кич белән казыйга бик яхшы келәм бүләк иткән. Шуннан соң казый үзенең элек чыгарган карарын үзгәрткән, хөкемне тимерче файдасына чыгарган. Крестьян тавыш күтәреп:

- Ничек инде ул алай. Хөкем кичә бер төрле, бүген икенче төрле буламыни? -  дигән.

- Шаулама, казыйга бер бөртек кыл кадәр дә ялгышырга ярамый. Келәмдә бер бөртек кенә түгел, ә бик күп кыл бар. Шуны онытма! -  дигән Хуҗа.

 

ХУҖАНЫҢ ТАВЫГЫ

Хуҗаның үткен, туры сүзләренә түзә алмыйча, мулла-мунтагайлар аның турында шәһәр башлыгына барып зарланганнар. Эшнең начарлыгын сизеп, Хуҗа шәһәр башлыгының киңәшчесенә чебешле тавык биргән.

Икенче көнне шәһәр башлыгында Хуҗаның эше каралган. Хуҗаның тавыгын алган киңәшче аны яклап чыккан: "Хуҗаны урынсызга гаеплиләр, ул әйбәт кеше", -  дигән.

Шәһәр башлыгы Хуҗадан:

- Йә, әйт әле, син үзеңнең гаепсез икәнлегеңне нәрсә белән күрсәтә аласың? -  дип сораган.

- Хөрмәтле шәһәр башлыгының гомере озын булсын, - дип сөйли башлаган Хуҗа. -  Миңа аны күрсәтергә һич кирәкми. Минем гаепсезлегемне киңәшчегез аша сезгә биргән тавыгым белән чебешләрем бик ачык күрсәттеләр инде.

 

ХУҖА СУДЬЯЛАРНЫ НИЧЕК КУРКЫТКАН

Бервакыт Хуҗаның өенә бер сәүдәгәр килеп болай дигән:

- Йә Хуҗа, әтиеңне чакырып чык әле.

- Чакыра алмыйм, -  дигән Хуҗа.

- Ни өчен?

- Үлгән булган өчен,  -  дип җавап биргән Хуҗа.

- Атаң мәрхүм миннән ун сум акча алып торган иде. Шуны син түлә,  -  дигән сәүдәгәр.

- Сәүдәгәр әфәнде, син "теге дөнья"ның барлыгына ышанасыңмы? -  дип сораган Хуҗа.

- Ышанам, -  дигән сәүдәгәр.

- Алай булгач, бик яхшы. Син алачагыңны "теге данья"да әтинең үзеннән алырсың,  -  дигән Хуҗа.

Сәүдәгәрнең  моңа бик  ачуы  килгән.  Ул  Хуҗаны  судка биргән. Хуҗа:

- Хәзер көннәр суык, минем киемем дә юк, аннан соң җәяү бара да алмыйм, суд шәһәрдә бит, -  дигән.

Сәүдәгәр аңа үзенең толыбын биргән, атын җиккән. Хуҗа юлда барганда куенына бер кирпеч алып тыккан. Суд барышында Хуҗа, куенындагы кирпечнең бер башын судьяларга күрсәтеп куя икән. Судьялар моны: "Хуҗа алтын алып килгән, безгә ришвәт бирергә тели икән", -  дип уйлаганнар.

Хуҗа болай дигән:

- Бу сәүдәгәр әфәнде шулай бик комсыз инде, ул үлгән кеше өчен тере кешедән акча сорап йөрмәс иде. Ул әле менә өстемдәге толыпны, утырып килгән атны да минеке дип әйтер, -  дигән.  Бай:

- Соң, минеке булмыйча, толып та минеке, ат та миннән алммган ат, -  дигән.

Шуннан  суд  байга:   "Әллә  син  юләрләндеңме?"   -  дип, Хуҗа файдасына хөкем иткән. Акча да, ат та, толып та Хуҗаныкы дип табылган. Суд карар чыгаргач, Хуҗа куеныңдагы кирпечне алып: "Ярый әле минем файдага хөкем иттегез, югыйсә мин сезнең кирәгегезне биргән булыр идем", - дип, судьяларга кизәнгән. Судьялар шул вакытта гына бу юләренең алданганлыкларын белгәннәр.

 

ХУҖА НАСРЕТДИН ДИҢГЕЗДӘ

Көннәрнең берендә Хуҗа Насретдинга үзенең улы белән бергәләп корабта йөрергә туры килгән.

Менә бервакыт, давыл чыгып, дулкыннар корабны йомычка урынына тирбәтеп йөрткәннәр.

Хуҗа Насретдин үлемгә хәзерләнә башлаган. Тәһарәт алган да, йөзен кыйблага юнәлтеп, аллага ялварырга югынган:

- Әй иң бөекләрнең дә бөеге, ходай! Мулла әйтүе буенча, синең бит бар нәрсәгә дә көчең җитә. Шулай булгач, без юиаһлыларга да тере һәм зарарсыз килеш яр буена барып туктарга ярдәм итсәнә. Бу бәладән коткарсаң, ходай, авылыма кайткач та йөз сарыгымның йөзен дә корбанга чалыр идем, дип нәзер әйткән.

- Әти, ни эшлисең син? -  дип, малае аның чабуыннан тарткан. -  Без бит бик ярлы кешеләр, ул йөз сарыкны каян алырсың соң син? -  дигән.

- Тик тор, шайтан малае, -  дип, Хуҗа аның авызын кулы белән томалаган. Яр кырыена гына чыгып җитик.

Калган эшкә кар ява, дигәндәй, мин аңа корбанга йөз сарык түгел, бер мәче дә чалачак түгелмен,  -  дигән.

 

ДӨНЬЯ КАЙЧАН БЕТӘЧӘК

Бервакыт Хуҗадан:

- Йә Хуҗа, дөнья кайчан бетәчәк? -  дип сораганнар

Хуҗа:

- Синең әбиең кыз, бабаң егет булгач та, дөнья бетәчәк, - дип җавап биргән.

 

ХУҖА ВӘГАЗЬ СӨЙЛӘМӘКЧЕ БУЛГАН

Бервакыт Хуҗа мәчеткә кергән дә мөнбәргә менеп:

- Җәмәгать! Минем бүген нәрсә турында сөйләячәгемне беләсезме?! -  д